iNGİLİZ aJAN Bell ve Irak'ın kuruluşu

[Eceeee]

Akademisyen yazar dilbilimci Ortadoğu uzmanı dağcı arkeolog fotoğrafçı kaşif Irak Milli Müzesinin kurucusu ve hepsinden önemlisi ajan olarak tanımlanabilir Gertrude Bell. Adı tarihin tozlu sayfalarına ve 19. yüzyılın sonu – 20. yüzyılın başı arasındaki dönemde sıkışıp kalmış olan Bell’in adı bugün çoğunlukla Ortadoğu konusunda çalışan araştırmacılar ve akademisyenlerce bilinmekte veya hatırlanmaktadır. Çünkü kendisi o sıralarda Ortadoğuda dolaşan İngiliz ajanlarından biridir ve 1920’lerde Irak Krallığının kurulmasını sağlayan baş aktörlerden biridir; Şerif Hüseyin’in oğlu Faysal’ın Irak Kralı olmasını ve ülkenin sınırlarının çizilmesini de sağlamıştır.[2] Ayrıca 1920’lerde yeni kurulan idareye karşı ayaklanan aşiretlerin de ikna edilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Kimdir Gertrude Bell? 1868 yılında İngiltere Durham Washington Hall’da varlıklı bir ailenin kızı olarak dünyaya geldi. Sanayici Isaac Lowthian Bell’in torunu idi. 16 yaşında Oxforttaki Lady Margareth Hall’a gitti ve iki yılda Tarih bölümünden mezun oldu. Bell 1892 yılında İran’a bir keşif gezisine çıktı. Yanında akrabası Mary Lascelles vardı. (Lascelles’in eşi olan Sir Frank Lascalles İngilterenin İran Büyükelçisidir.) Tahranda Bell İngiliz diplomat Henry Cadogan’la tanışmış ve bu adama âşık oldu. Ama ailesi bu beraberliği onaylamadı ve ilişkileri bitti.[3] Bekâr kalan Bell daha sonra iki kişiye daha aşık olacaktır ama bunların ikisi de evlidir. 20’li yaşlarında aile efradı ile Akdeniz havzasındaki arkeolojik alanları dolaşmış İsviçre’de dağcılık yapmış Arapça Farsça Türkçe Fransızca Almanca ve İtalyanca öğrenmeye çalışmış Arapçasını ilerletmek için de 1899’da da Kudüs’e gitmiş ve eğitimine devam etmiştir. Buradan da Türk otoritelerinin tüm itirazlarına rağmen Cebel – i Dürzî bölgesine at sırtında bir geziye çıktı.[4] Birkaç ay sonra da Suriye’yi boydan boya geçen bir gezi daha yaptı. Bu gezi hatıralarını 1907’de basılan “The Desert and the Sown” adlı kitabında topladı.[5] Gezisi sırasında arkeolojik sahaları ve eski ören yerlerini inceleme keşfetme adı altında bölgede yaşayan aşiretler nüfus grupları kervan yolları su kuyuları yeraltı ve yerüstü zenginlikleri hakkında istihbarat topladı. Topladığı istihbarat I. Dünya Savaşı yıllarında İngiltere’ye oldukça fayda sağladı. Bunu I. Dünya Savaşı sırasında Kahire’de İstihbarat Subayı olarak görev yapmış olan David Hogarth da doğrulamıştır. Hogart’a göre Bell’in sağladığı bilgiler olmasaydı T.E. Lawrence Ortadoğu’daki Arap İsyanını çıkaramazdı.[6] Bell Lawrence ile ilk kez 1909 yılında Lawrence 19 yaşında bir öğrenci iken Kuzey Suriye’deki Karkamış harabelerinde karşılaşmıştı.[7] Bell bu sırada Mezopotamya bölgesine ilk keşif gezisine gidiyordu. Mezopotamya’ya giden Bell burada pek de anlaşamadığı St. John Philby[8] ile birlikte çalıştı. Mezopotamya ve Basra Körfezi havalisi Hindistan Sömürge Hükümetinin sorumluluk sahasında olduğu için daha sonra Irak Yüksek Komiseri olacak olan Sir Percy Cox[9] ile de birlikte çalıştı. Cox 1917 yılında Osmanlı Ordusu Bağdat’ı boşalttıktan sonra Irak’a geldi.